ARTIKEL / STRANDGEBOUW HOFSTADE

Het Strandgebouw van Hofstade: modernistische parel aan het water

Naar aanleiding van Open Monumentendag zetten we graag het Strandgebouw in de kijker. Twintig jaar lang is het de thuisbasis voor de vaste tentoonstelling van het Sportimonium. Maar het Strandgebouw en het domein gaan veel verder terug in de tijd. Lees hier het verhaal van deze unieke plek en ontdek de geschiedenis achter deze parel van modernistische architectuur.

Een landschap in beweging

In het begin van de twintigste eeuw verandert het landschap van Hofstade ingrijpend. Tussen 1900 en 1916 wordt zo’n 160 hectaren grond onteigend en afgegraven voor de aanleg van de nieuwe spoorlijn tussen Brussel en Antwerpen. Voor geologen en paleontologen is deze uitgraving zeer interessant omdat er meerdere fossielen ontdekt worden. Voor de buurtbewoners betekent dit echter het verlies van vruchtbaar landbouwgebied.

Wat overblijft, zijn diepe putten die tijdens de Eerste Wereldoorlog vollopen met water. Tijdens de warme zomer van 1921 trekken deze nieuwe meren onverwachts duizenden bezoekers aan. Zo’n 7000 mensen komen er elke dag zwemmen, wandelen en picknicken. Hofstade-les-Bains groeit uit tot een populaire badplaats voor wie zich geen echte vakantie kan veroorloven. Er is op dat moment nog geen officiële uitbating en dus ook geen toezicht. De veiligheid laat te wensen over en verschillende zwemmers verdrinken tijdens deze eerste jaren.

Van volksbadplaats tot recreatieoord

Niet iedereen is even opgezet met de wilde recreatie in Hofstade. Verschillende instanties maken zich zorgen over hygiëne, veiligheid en ruimtelijke invulling. In 1925 gaat de stad Mechelen de vijvers gebruiken als drinkwaterreservoir. Slechts één vijver van twee hectare blijft open voor baders. Deze beslissing zorgt voor veel commotie bij het publiek.

In 1932 beslist de Belgische regering om van de kleine put in Hofstade officieel een recreatieoord te maken. Een uitbatingsfirma wordt aangesteld om alles in goede banen te leiden. Op het domein verrijst een replicadorpje, naar het model van ‘Oud-België’, geïnspireerd op de wereldtentoonstelling in Antwerpen 1930. Er komt ook een wielerpiste, waar Jef ‘Poeske’ Scherens de eerste ‘Groote Prijs van Hofstade’ wint. Op 21 juli 1933 openen koning Albert I en prins Leopold het domein feestelijk in aanwezigheid van maar liefst 130.000 toeschouwers. Een toeristentrein en een overzetbootje zorgen ervoor dat de dagjestoeristen vlot het domein kunnen bereiken.

Herstart

In 1937 beslist de Belgische staat om de uitbating in eigen handen te nemen, na enkele problemen met de uitbatende firma. Er komt een akkoord met de stad Mechelen rond de drinkwaterwinning en het domein breidt uit tot 160 hectaren, de huidige oppervlakte. Alle bestaande gebouwen worden afgebroken en maken plaats voor nieuwe infrastructuur.

De focus ligt op functionele sportinfrastructuur, openluchtzwembaden en een strakke architectuur. Het domein krijgt niet alleen een recreatieve maar ook een maatschappelijke rol: gezondheid en ontspanning voor de brede bevolking. Architecten zoals Bourgeois, Wijnants en Van Nueten krijgen de opdracht om van het domein iets vernieuwends te maken. Bij de heropening van het domein in 1939 zijn enkele blikvangers klaar, zoals het Strandgebouw, het Boothuis, het olympisch zwembad en de tennisvelden. Dankzij de invoering van ‘betaald verlof’ in 1936 kunnen steeds meer mensen een daguitstap maken. Het domein is een groot succes.

Het iconische Strandgebouw

Het Strandgebouw wordt ontworpen door Maxime Wijnants, een Mechelse modernist die oorspronkelijk meubel- en interieurontwerper is. Dit is zijn eerste belangrijke architecturale verwezenlijking. Het gebouw is één van de grootste houten constructies in ons land. Het Strandgebouw is het hart van het domein en omarmt het 750 meter lange strand. Deze elegante houten constructie lijkt op een reusachtig tuinmeubel, luchtig, transparant en speels. Grote glaspartijen, houten galerijen en een promenade op het dak, die aan een echte zeedijk doet denken, geven het gebouw een unieke uitstraling. De combinatie van de grote glaspartijen en de gebruikte houtsoorten, zoals kambala en limba, resulteren in een toonaangevend modernistisch gebouw.

Het gebouw is volledig symmetrisch opgebouwd en voorziet alles wat een dagtoerist nodig heeft: winkels, cafés, restaurants, kleedruimtes, sanitair en een Rode Kruispost. Het innovatieve systeem van wisselcabines met vestiaire maakt het mogelijk om dagelijks duizenden badgasten te bedienen. Het gebouw blijft zo goed als volledig intact, enkel de keukenvleugels worden in de jaren ’60 drastisch verbouwd voor de brandveiligheid. De dualiteit tussen functionaliteit en esthetiek komt in het hele gebouw tot uiting, tot in de fijnste details. Het tegelpad naast de vleugel met de kleedcabines is van betonnen voetbaden voorzien. De kromming van het strand en het gebouw worden herhaald in de lage scheidingsmuur tussen het strand en het wandelpad.

Wereldoorlog II en wat volgt

Door de Tweede Wereldoorlog blijven bepaalde plannen op de tekentafel liggen. Na de oorlog is het domein, door de Duitse bezetter gebruikt als oefenterrein, beschadigd en geplunderd. Een periode van herstel volgt. Nieuwe bouwwerken zoals een rolschaatspiste en een jeugdherberg verschijnen.

Landschapsarchitecten worden aangesteld om de groenzones aan te pakken. Duizenden bomen en struiken worden aangeplant en wandelpaden en picknickplaatsen krijgen vorm.

Bloso en Sportimonium

In 1991 komt het domein in handen Bloso, de Vlaamse instelling voor Sport en Recreatie. Er wordt volop geïnvesteerd in nieuwe infrastructuur, zoals een sporthal en een modern nieuw zwembad. Tegelijk groeit het besef dat het gebouwenpatrimonium van Hofstade uniek erfgoed is en dus worden in 2001 het Strandgebouw, het Boothuis en het zwembadcomplex officieel beschermd als monument. Het Strandgebouw wordt hersteld in zijn oude glorie na een periode van verval en in 2004 neemt Sportimonium zijn intrek in het schip en één vleugel van het gebouw. De bekende houten kleedcabines, waar ooit duizenden badgasten hun kleren achterlieten, worden op ingenieuze wijze hergebruikt om de rijke collectie van het sportmuseum te tonen en het verhaal van de Belgische sportwereld te vertellen.

Vandaag is onze permanente tentoonstelling gesloten voor publiek en reizen we doorheen het land met verrassende tijdelijke expo’s.